Przemoc w rodzinie – informacje ogólne
Przemoc w rodzinie to jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie, naruszające prawa lub dobra osobiste osób najbliższych w rozumieniu art. 115 §11 Kodeksu Karnego, a także innych osób wspólnie zamieszkujących lub gospodarujących, w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą (art. 2 ust.2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie – Dz. U. z 2020 roku poz. 218 ze zm.).
Przemoc w rodzinie to specyficzna grupa czynów zabronionych przez prawo, o niezwykle wysokim stopniu społecznej szkodliwości. Jest to zjawisko częstsze niż przemoc, na jaką jest się narażonym w miejscach publicznych. Sprawcą jest osoba najbliższa ofierze, a dom postrzegany jako schronienie, staje się dla ofiar miejscem, w którym przez wiele lat dochodzi do – często niezwykle okrutnych – aktów przemocy fizycznej, emocjonalnej, ekonomicznej bądź seksualnej. Zjawisko przemocy w rodzinie jest bardzo rozpowszechnione nie tylko w Polsce, ale i na całym świecie. Te akty przemocy, jednak, są bardzo często ukrywane, co powoduje, że osoby jej poddane nie otrzymują żadnej opieki ze strony organów państwowych. Według danych Ministerstwa Sprawiedliwości rocznie od 200 do 300 procesów o zabójstwo jest związanych z przypadkami przemocy w rodzinie, a co roku około 50 maltretowanych kobiet usiłuje popełnić samobójstwo.
Najczęstsze formy przemocy w rodzinie to:
– fizyczna – naruszenie nietykalności fizycznej. Przemoc fizyczna to wszelkiego rodzaju działania, zachowania wobec drugiej osoby, powodujące uszkodzenie ciała lub niosące takie ryzyko, np. popychanie, szarpanie, ciągnięcie, szturchanie, klepanie, klapsy, ciągnięcie za uszy, włosy, szczypanie, kopanie, bicie ręką, pięścią, uderzenie w twarz, przypalanie papierosem, duszenie, topienie, pozostawienie w niebezpiecznym miejscu, nie udzielenie niezbędnej pomocy, krępowanie ruchów, itp.;
– psychiczna – naruszenie godności osobistej. Przemoc psychiczna zawiera przymus i groźby np. wyśmiewanie opinii, poglądów, przekonań, religii, pochodzenia, narzucanie swojego zdania, obrażanie, wyzywanie, osądzanie, ocenianie, krytykowanie, straszenie, szantażowanie, grożenie, nieliczenie się z uczuciami, krzyczenie, oskarżanie, obwinianie, izolowanie i ograniczanie kontaktów z innymi osobami, lekceważenie, wymuszanie posłuszeństwa itp.;
– seksualna – naruszenie intymności. Przemoc seksualna polega na zmuszaniu osoby do aktywności seksualnej wbrew jej woli np. wymuszanie pożycia, obmacywanie, gwałt, zmuszanie do niechcianych praktyk seksualnych, sadyzm w pożyciu, nieliczenie się z partnerką/partnerem, komentowanie szczegółów anatomicznych, ocenianie sprawności seksualnej itp. Przymus może polegać na bezpośrednim użyciu siły lub emocjonalnym szantażu;
– ekonomiczna – naruszenie własności. Przemoc ekonomiczna wiąże się z celowym niszczeniem czyjejś własności, pozbawianiem środków lub stwarzaniem warunków w których nie są zaspokajane niezbędne potrzeby np. niszczenie rzeczy, włamanie do zamkniętego osobistego pomieszczenia, kradzież, używanie rzeczy bez pozwolenia, zabieranie pieniędzy, dysponowanie czyjąś własnością, zaciąganie pożyczek” na wspólne konto”, sprzedawanie osobistych lub wspólnych rzeczy bez uzgodnienia, zmuszanie do spłacania długów itp.;
– zaniedbanie – naruszenie obowiązku do opieki ze strony osób bliskich. Jest formą przemocy ekonomicznej i oznacza np. niedawanie pieniędzy na utrzymanie, pozbawianie jedzenia, ubrania, schronienia, brak pomocy w chorobie, nieudzielenie pomocy, uniemożliwianie dostępu do miejsc zaspokojenia podstawowych potrzeb tj. mieszania, kuchni, łazienki, łóżka itp.
Przemoc w rodzinie rzadko bywa zjawiskiem incydentalnym, jednorazowym. Często ma dłuższą historię. Zjawisko przemocy charakteryzuje się cyklicznością następowania po sobie określonych faz (zastanów się, czy nie dotyczy to również sytuacji w Twojej rodzinie):
– „faza narastania napięcia charakteryzuje się wzrostem napięcia i agresji u sprawcy. Sprawca przemocy staje się drażliwy, każdy drobiazg wywołuje jego złość, poirytowanie, prowokuje kłótnie i staje się coraz bardziej niebezpieczny. Reakcją osoby doświadczającej przemocy jest zazwyczaj chęć opanowania sytuacji za każdą cenę, próbuje uspokoić sprawcę, spełnia jego zachcianki i dokładnie wywiązuje się ze swoich obowiązków. Zdarza się, że w momencie, kiedy napięcie staje się nie do zniesienia, ofiara sama wywołuje awanturę, żeby „mieć to już za sobą”.
– „faza gwałtownej (tzw. ostrej) przemocy charakteryzuje się wybuchem agresji u sprawcy. Wybuch wywołuje najczęściej jakiś drobiazg. Sprawca staje się gwałtowny, niebezpieczny, traci kontrolę nad zachowaniem. Poza przemocą fizyczną używa również innych jej form. Po zakończeniu wybuchu agresji ofiara jest w szoku, odczuwa wstyd, przerażenie, bezsilność. Ofiara zaczyna szukać pomocy”.
– „faza miodowego miesiąca charakteryzuje się skruchą ze strony sprawcy, który stara się znaleźć jakieś wytłumaczenie dla tego, co zrobił. Obiecuje, że nigdy się to nie powtórzy, próbuje zdobyć przebaczenie i ponowne zaufanie ofiary. Pod wpływem zapewnień sprawcy oraz zmiany jego postępowania, ofiara zaczyna wierzyć w jego przemianę i jednorazowy charakter przemocy. Sprawca czuje się bezkarnie i utwierdza się w przekonaniu, że następnym razem również uzyska przebaczenie. Prawdziwe zagrożenie, jakie niesie za sobą faza „miodowego miesiąca” jest związane z tym, że przemoc w następnym cyklu jest zazwyczaj gwałtowniejsza, okresy „miodowego miesiąca” stają się coraz krótsze, w końcu zanikają”.
Przemoc w rodzinie wobec dzieci
Szczególnie trudna do wykrycia jest przemoc w rodzinie dotykająca dzieci. Dzieje się tak z powodu zachowywania tajemnicy zarówno przez osoby dorosłe jak i same dzieci. Małoletnie ofiary często nie ujawniają tego co się dzieje z powodu wstydu, lęku przed karą jaka ich może spotkać, z powodu poczucia własnej bezradności, najczęściej też nie wiedzą jak i gdzie szukać pomocy. Przemoc to zawsze wydarzenie traumatyczne i zniekształcające psychikę, negatywnie oddziaływuje na proces kształtowania się osobowości dziecka. Wpływa na tworzenie się wzorców relacji międzyludzkich, na sposób spostrzegania i rozumienia otaczającego świata. Dziecko dorastające w rodzinie przemocowej nie jest prawidłowo przygotowane do dorosłego życia. Jego problemy mogą ujawnić się w sferach psychicznego i społecznego funkcjonowania. Dziecko będące ofiarą przemocy w późniejszym życiu może stosować przemoc jako metodę obrony, sposób na rozwiązanie konfliktów lub jako podstawę tworzenia relacji z innymi ludźmi. Dlatego ważne jest by nie pozostawiać dziecka samego i reagować, gdy dzieje się mu krzywda. To my, dorośli, mamy obowiązek uświadamiać dzieci, że wszelkie zachowania przemocowe są niedopuszczalne. To sprawca jest winny przemocy, nie dziecko! Nie można dziecka obwiniać, że zachowało się w sposób niedopuszczalny, niejako prowokując sprawcę.
Gdy dziecko doznaje przemocy w rodzinie, uruchamia zwykle szereg strategii zaradczych służących przetrwaniu w niebezpiecznej dla niego sytuacji. Najpierw stara się ukrywać swoje doświadczenie, co jest zadaniem bardzo trudnym, często niemożliwym (nie da się sprawić, że coś, co się dzieje, nagle i bezpowrotnie zniknie łącznie z pozostawionymi po sobie śladami). Jako konsekwencja takiego „naginania rzeczywistości” pojawia się poczucie winy, wstyd, lęk, a często gdy ukrywanie jest wymuszone i nagradzane towarzyszy mu ambiwalencja do sprawcy: miłość i nienawiść, lęk i dążenie do kontaktu. Ta sama, ważna przecież, osoba sprawia jednocześnie ból i przyjemność. Jak więc jest naprawdę? – pyta siebie dziecko. Nie znajdując odpowiedzi, ani możliwości zmiany swego losu popada w bezradność – jeden z najtrudniejszych do zniesienia przez człowieka stanów.
Dziecko jako zależne od dorosłych nie jest w stanie samo obronić się przed przemocą, która może przejawiać się w różny sposób:
Przemoc fizyczna to każde intencjonalne zachowanie rodzica bądź opiekuna, które powoduje nieprzypadkowe urazy tj. stłuczenia, złamania, oparzenia itp. Wzbudzają one cierpienie, ból fizyczny dziecka, często zagrażają jego zdrowiu, a nawet życiu. Wyróżnia się przemoc bierną i czynną. Przemocą fizyczną bierną są wymuszenia ograniczające swobodę ruchu (np. krępowanie, zakazywanie chodzenia, areszt domowy), uniemożliwianie dziecku zaspokajania podstawowych potrzeb fizjologicznych, takich jak potrzeba snu, jedzenia, wypróżniania się, czy też odmawianie dziecku niezbędnej pomocy medycznej. Natomiast przemocą fizyczną czynną są wszelkiego rodzaju formy bicia tj. klapsy, policzkowanie, bicie ręką, bicie przy pomocy różnych przedmiotów (np. pasa, kija, kabla), kopanie, szarpanie, uderzanie dzieckiem o ściany, ciągnięcie za włosy, zadawanie ran ciętych, kłutych, oparzenie, w szczególności przypalanie papierosami, żelazkiem, duszenie, topienie, trucie, usiłowanie lub dokonanie zabójstwa.
Przemoc seksualna wobec dzieci może przybierać różne formy np. obcowanie płciowe, dotykanie intymnych części ciała dziecka lub doprowadzenie, by dziecko dotykało dorosłego, wkładanie przedmiotów lub części ciała w intymne miejsca. Formą przemocy seksualnej może być również pornografia dziecięca i handel ludźmi. Często sprawcy przemocy seksualnej dokonują naruszenia sfery seksualnej dziecka pod pretekstem neutralnego zachowania np. zabawy, okazania uczuć czy ochrony.
Przemoc psychiczna, czy też emocjonalna to bardziej ukryta forma przemocy. Występuje bardzo często, jest jednak trudną do zaobserwowania. Można ją zdefiniować jako negatywne, werbalne zachowanie rodzica, czy opiekunów w stosunku do dziecka poniżające jego godność i powodujące upokorzenie emocjonalne. Przemoc psychiczna rodzica wobec dziecka może przejawiać się jako m.in.: wyzywanie, oczernianie, wyszydzanie, krzyki, zastraszanie, groźby, krytykowanie.
Zaniedbanie, czyli brak obowiązkowej opieki ze strony bliskich, najczęściej dotyka właśnie dzieci, ale także osoby starsze i niepełnosprawne. Zaniedbanie fizyczne przejawia się jako niedostarczenie dziecku podstawowych środków potrzebnych do rozwoju. Jest to pozbawienie dziecka pożywienia, ubrania, potrzebnej opieki lekarskiej, zaniedbanie higieny dziecka oraz pozostawianie dziecka pod niewłaściwą opieką lub całkowicie bez opieki, co powoduje narażenie go na niebezpieczeństwo. Zaniedbanie emocjonalne dotyczy niezaspokajania potrzeb dziecka takich jak poczucie bycia kochanym i szanowanym, poczucia bezpieczeństwa i troski, a także ignorowanie dziecka oraz brak zainteresowania jego problemami i uczuciami. Zaniedbanie edukacyjne przejawia się poprzez niedopełnienie obowiązku szkolnego dziecka przez rodziców, przyzwolenie na wagarowanie, niezapewnienie podstawowych pomocy edukacyjnych i warunków do nauki.
Z zaniedbaniem wychowawczym dziecka mamy do czynienia, gdy rodzic nie dba o rozwój społeczny. Może wyrażać się poprzez przyzwolenie na branie używek, bicie innych, kradzieże czy dewastowanie miejsc publicznych.
Od 13 lipca 2017 r. zgłaszanie poważnych przestępstw wobec dzieci, takich jak ciężki uszczerbek na zdrowiu lub wykorzystywanie seksualne jest prawnym obowiązkiem każdego obywatela. Uchylenie się od niego grozi pozbawieniem wolności do 3 lat.
WIDZISZ PRZEMOC WOBEC DZIECKA W MIEJSCU PUBLICZNYM:
• nie odwracaj wzroku
• nawiąż kontakt
• powiedz co cię niepokoi
DOŚWIADCZASZ BĄDŹ JESTEŚ ŚWIADKIEM LUB WIESZ O:
• Przemocy fizycznej • Przemocy psychicznej • Przemocy seksualnej
• Przemocy ekonomicznej • Zaniedbywaniu
NIE SKRYWAJ TEGO!
MOŻESZ LICZYĆ NA WSPARCIE
RÓŻNYCH INSTYTUCJI
TYLKO ZADZWOŃ !!!
•800 120 226 – Policyjny Telefon Zaufania ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie
Pod tym numerem telefonu można uzyskać wsparcie w sytuacji przemocy w rodzinie. Telefon jest czynny od poniedziałku do piątku w godzinach 9.30 – 15.30 (połączenie bezpłatne).
• Prokuratura w Tarnowie 48 (14) 622-27-31 do 33
• Sąd Rodzinny w Tarnowie 48 (14) 688 74 42
• Ośrodek Pomocy Społecznej w Tarnowie (48) 14 688-20-20
• Niebieska linia: 801 120 002
niebieskalinia@niebieskalinia.info Możesz zrobić to anonimowo – telefonicznie lub pisemnie.
•116 111 telefon zaufania dla dzieci i młodzieży (czynny 24 godziny na dobę, 7 dni
w tygodniu) lub strona: 116111.pl gdzie można skontaktować się pisemnie.
WIDZISZ ZAGROŻENIE ZDROWIA LUB ŻYCIA
POWIADOM NATYCHMIAST POLICJĘ:
• Policja 997 lub 112
