Prof. dr hab. Jan Sajdak (1882-1967)
BIOGRAFIA
1882-1919
Jan Sajdak urodził się w Burzynie 26 lutego 1882 roku. Był synem Franciszka Sajdaka i Ludwiki z Nowaków. Kiedy miał 4 dni, zmarła jego matka. Ojciec pracował jako robotnik rolny w burzyńskim dworze.
W roku szkolnym 1889/90 mały Jan uczył się w szkole, która wówczas znajdowała się na pograniczu Burzyna i Bistuszowej. Od dziecka związany był z klasztorem OO. Redemptorystów i Sanktuarium Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny w Tuchowie, gdzie był ministrantem. Jak podaje we wspomnieniach O. Stefan Ryznar „dzwonił tu w zabrane podczas I wojny światowej dzwony na drewnianej dzwonnicy” i bujał się na sznurze. Następnie uczęszczał do szkoły w Tuchowie od roku szkolnego 1894/95. Miejscowy nauczyciel dostrzegł u chłopca zdolności dwa lata później ułatwił mu dostanie się do gimnazjum w Tarnowie. Jan zamieszkał na stancji i w wyższych klasach utrzymywał się z korepetycji. Wspomagała go ciotka, która raz na tydzień przywoziła do Tarnowa bochenek chleba i trochę omasty. Egzamin dojrzałości złożył w roku 1904 z wyróżnieniem.
Po maturze rozpoczął studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zakres jego studiów obejmował filologię klasyczną, archeologię klasyczną, historię filozofii, szczególnie greckiej, a także historię literatury polskiej. Po ukończeniu studiów otrzymał stypendium: 5000 koron (bank wypłacił mu je w złocie, lecz prosił o banknoty, bo wygodniej dźwigać).
24.10.1908 w Zakopanem wziął ślub ze Stefanią Pazdro, córką nadzorcy toru kolejowego z Tarnowa. Rok później (18.02.1909) przyszedł na świat pierwszy syn, Jan, późniejszy adwokat.
5.02.1909 otrzymał na Uniwersytecie Jagiellońskim doktorat na podstawie pracy: „Quaestiones Nazianzenicae. Pars prima: Quae ratio iner Gregorium Nazianzenum et Maximum Cynicum intercedat”. W następnym roku otrzymał posadę nauczyciela w gimnazjum w Wadowicach i urlop na dalsze studia za granicą na koszt Polskiej Akademii Umiejętności. Najpierw wraz z profesorem Sterbachem udał się do Włoch, gdzie w bibliotekach Wenecji, Rzymu, Monte Cassino, Neapolu i Mediolanu zbierał materiały do wydania scholiastów i komentatorów pism Grzegorza z Nazjanzu. W roku 1910 poznał ks. Achillesa Ratti, prefekta Biblioteki Ambrozjańskiej i Watykańskiej, późniejszego papieża Piusa XI. To za jego poradą i listem polecającym do przeora benedyktynów Sajdak udał się wiosną 1912 do opactwa Monte Cassino i przebywał tam pięć tygodni. Owocem tych badań jest rozprawa habilitacyjna Jana Sajdaka pt. „De codicibus Graecis in Monte Cassino. Praca ta do dziś służy jako pierwszy katalog rękopisów greckich przechowywanych w prastarej bibliotece opactwa benedyktyńskiego. Celem dalszych podróży była praca w bibliotekach w Wiedniu, Bazylei, Paryżu, Londynie, Oksfordzie, Monachium i Berlinie na zlecenie „Komitetu Wydawniczego Pism Greckich Ojców Kościoła z 4 wieku” utworzonego przez Polską Akademię Umiejętności.
Po powrocie do Krakowa rozpoczął wykłady z początkiem roku akademickiego 1912/13 jako docent prywatny, ucząc równocześnie w gimnazjum św. Jacka.
W 1913 przyszedł na świat drugi syn, Stefan, późniejszy prawnik.
W roku akademickim 1916/7 objął wykłady w zastępstwie prof. Bronisława Kruczkiewicza na Uniwersytecie Lwowskim. Tam udało mu się uzyskać tytuł profesora nadzwyczajnego. Następny rok spędził w Lublinie, gdzie na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim prowadził zajęcia z literatury rzymskiej.
1919-1939
Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości zakwitła idea utworzenia w Poznaniu uczelni wyższej. W maju 1919 roku zainaugurowano działalność Wszechnicy Piastowskiej, przemianowanej rok później na Uniwersytet Poznański. Od 1 maja 1919 r. Sajdak przyjął powołanie na profesora zwyczajnego filologii klasycznej i swoją pracę rozpoczął od zorganizowania przy seminarium filologii klasycznej biblioteki. Udało mu się stworzyć przy współpracy profesorów Ganszyńca, Hammera i Klingera największą w Polsce bibliotekę tej specjalności. Z czasem poszerzył je o działy: patrystyki i bizantynistyki.
Sajdak był obok Witolda Klingera twórcą tzw. poznańskiej szkoły filologicznej, do której należeli m. in. Wiktor Steffen, Jan Wikarjak i Leon Witkowski. Gorliwe zabiegi Sajdaka doprowadziły do powstania w Poznaniu Koła Polskiego Towarzystwa Filologicznego (11.10.1919). Towarzystwo prowadziło działalność wydawniczą, jego organem było i jest czasopismo filologiczne „Eos”, które Sajdak redagował i przez wiele lat był członkiem komitetu redakcyjnego. Kontakty z tym czasopismem nawiązał jeszcze w czasach krakowskich, bowiem tu publikował swoją pracę doktorską i habilitacyjną. Swoje prace umieszczał jeszcze w prasie zagranicznej, głównie niemieckojęzycznej: „Wiener Studien”, „ Berliner Philologische Wochenschrift”, „ Byzantinische Zeitschrift”.
Sajdak pełnił także liczne funkcje uniwersyteckie: w roku 1920/21 był delegatem Rady Wydziału Filozoficznego do senatu uczelni, następnie dziekanem Wydziału Filozoficznego, w roku 1931/32 rektorem, a w roku 1932/33 prorektorem Uniwersytetu Poznańskiego.
Wspierał i egzaminował również redemptorystów kończących studia w Wyższym Seminarium w Tuchowie. Od 1929 roku był oblatem Zgromadzenia Najświętszego Odkupiciela i utrzymywał ożywione kontakty z toruńskim juwenatem.
Dnia 27.02.1922 na świat przyszedł kolejny syn, Jerzy.
W Poznaniu głównym przedmiotem badań naukowych Sajdaka stałą się literatura bizantyjsko-grecka, a zwłaszcza twórczość Jana Kyriotesa Geometresa. W roku 1931 wydał jego dzieło „Hymni in Sanctissimi Deiparam” w ujęciu krytycznym. Praca ta zjednała mu uznanie wybitnych recenzentów zagranicznych, francuskich, włoskich i niemieckich. Jeden z wybitnych specjalistów, Otmar Schiessel nazwał Sajdaka „einer der hervorragendseten Byzantynisten der Gegenwart („jeden z najwybitniejszych bizantynologów ówczesnych czasów”). Na uwagę zasługuje również „Historia literatury bizantyjskiej” wydana w IV tomie tzw. „Wielkiej Literatury Powszechnej” Trzaski-Ewerta-Michalskiego.
Rok 1934 przyniósł w życiu profesora poważne zmiany. Jako jeden z inicjatorów protestu brzeskiego został przeniesiony przedwcześnie w stan spoczynku. Oficjalnym powodem była tzw. reforma jędrzejewiczowska i oszczędności finansowe. W tej sytuacji profesor przeniósł z Uniwersytetu Jagiellońskiego swa dawną docenturę prywatną na Uniwersytet Poznański i prowadził nieodpłatnie jeden wykład tygodniowo.
Sajdak wrócił do pracy wychowawczej i nauczycielskiej, jako że rok wcześniej założył w Poznaniu Collegium Marianum pw. Najświętszej Marii Panny przy ulicy Różanej. Był to zakład wychowawczy, składający się z gimnazjum męskiego i żeńskiego oraz szkoły powszechnej, każde pod innym kierownictwem, ale wspólną opieką i zwierzchnictwem profesora. Uczęszczało do niego ponad 1000 uczniów. Nauczycielem był tam m. in. pochodzący z rodzinnego Burzyna Jan Nalepka, pierwszy powojenny wójt Tuchowa.
Osobną dziedziną działalności była praca profesora nad Pismami Ojców Kościoła w polskim tłumaczeniu. W Poznaniu objął redakcję serii wydawniczej, powstałej z inicjatywy wydawcy Jana Jachowskiego i księdza Arkadego Lisieckiego. Seria ta przybliżała pisma Ojców Kościoła z pierwszych wieków chrześcijaństwa w polskim tłumaczeniu. Każdy tom zawierał tłumaczenie wraz z wstępem i objaśnieniami. W roku 1936 na specjalnej audiencji wręczył papieżowi Piusowi XI wydane tomy tej serii.
1939-1945
Pracę naukową profesora przerwała wojna. Dnia 7 listopada 1939 został wraz z rodziną wywieziony przez Niemców do obozu w Głównej, a stamtąd do Ostrowca Świętokrzyskiego. Cały dom przy ulicy Matejki 10 wraz z bogatą biblioteką do studiów patrystyczno –bizantyjskich, rękopisami prac naukowych, całe bogactwo fotografii zabrał radca ministerialny z Rygi, Max von Radetzky.
W grudniu schronił się wraz z rodziną w Burzynie i zajął nauczaniem miejscowych dzieci. W willi Elsowo i wokół niej mieszkało kilku profesorów uniwersytetów i szkół średnich – członków Filareckiego Związku Elsów. Profesor nawiązał z nimi kontakt jak i również z Komisją Oświecenia Publicznego w Krakowie oraz Okręgową Komisją Oświaty i Kultury i zajął się organizowaniem tajnego nauczania w południowej części powiatu tarnowskiego. Wciągnął do akcji nauczycieli wysiedlonych z terenów północnej i zachodniej Polski oraz miejscowe nauczycielstwo z okolicznych wsi. Ośrodek tajnego nauczania w Tuchowie obejmował tajne komplety w: Tuchowie, Ryglicach, Lichwinie, Kowalowej, Bistuszowej, Siemiechowie, Brzozowej, Kąśnej Dolnej. Tajne nauczanie w tym ośrodku w formy organizacyjne ujęto w styczniu 1940 roku. Nauka odbywała się przy zachowaniu jak najdalej idących środków ostrożności. W ośrodku tuchowskim pracowało rokrocznie około 40 nauczycieli, uczniów było od 350-400. W każdym roku od maja do lipca odbywały się egzaminy promocyjne, a w latach 1942-1945 egzaminy dojrzałości – łącznie złożyło je 122 osoby. Egzaminy przeprowadzała komisja, której przewodniczył prof. Jan Sajdak. Egzaminy odbywały się w samym Tuchowie oraz w okolicznych wsiach. Ponadto Sajdak pełnił obowiązki wizytatora podziemnego Kuratorium Okręgu Krakowskiego.
Tajne nauczanie na poziomie seminaryjnym i licealnym było także prowadzone w tuchowskim klasztorze. Działała więc i tu komisja egzaminacyjna pod przewodnictwem profesora.. Jan Sajdak, jako oblat zgromadzenia, był częstym gościem w tuchowskim klasztorze: przynosił najnowsze wiadomości polityczne, korzystał z biblioteki seminaryjnej w pracach nad tłumaczeniami Ojców Kościoła. Po zakończeniu wojny, 24 lipca 1945 odbyło się w Lubaszowej ukoronowanie działalności klasztoru tuchowskiego z okresu wojny i okupacji niemieckiej. Profesor Sajdak wręczył uroczyście świadectwa dojrzałości na ukończenie wykształcenia w zakresie szkół, a klerycy urządzili dziękczynną a zarazem pożegnalną akademię. Po powrocie do Poznania profesor nadal wspierał swoich studentów.
Wiadomo, że dzięki jego staraniom w Poznaniu studia kontynuował o. Stefan Ryznar, w Krakowie o. Fryderyk Kowalczyk, natomiast o. Marian Kural uzyskał weryfikację dyplomu magisterskiego na Uniwersytecie Poznańskim.
Na wiosnę 1945 roku Sajdak brał udział w pracach Państwowej Komisji Weryfikacyjnej w Tarnowie. W czasie okupacji uczniowie nie otrzymywali żadnych zaświadczeń ze względu na konspirację, a Komisja, powołana do legalizacji tajnego nauczania, wystawiała świadectwa.
Po likwidacji tajnego nauczania blisko 800 uczniów przeszło do nowo utworzonych gimnazjów w Tuchowie, Ciężkowicach i Jodłowej, bowiem po styczniu 1945 roku profesor pracował nad przekształceniem tych kompletów w gimnazja i licea. Sam dyrektorował Miejskiemu Gimnazjum i Liceum w Tuchowie do połowy marca 1945 i jak sam powiedział jest to „żywy pomnik tajnego nauczania”.W pierwszych dniach czerwca 1945 roku profesor wyjechał do Poznania.
1946- 1967
Do pracy na Uniwersytecie Poznańskim stanął 20 marca 1945. W latach powojennych przyszło profesorowi zorganizować na nowo Zakład Filologii Klasycznej – budynki, ich wyposażenie, biblioteki uniwersyteckie zostały bowiem doszczętnie zniszczone. Rok później dekretem Prezydenta Krajowej Rady Narodowej ponownie przyznano Sajdakowi tytuł profesora nadzwyczajnego. W roku 1946/7 sprawował godność dziekana Wydziału Humanistycznego, a potem jego prodziekana. Współpracował wydatnie w roku 1957 w reaktywowaniu studiów filologii klasycznej, nieczynnych od roku 1952 na skutek tzw. rejonizacji kierunków. Ponadto prowadził zajęcia dydaktyczne dla innych kierunków, np. prawa, wykładając literaturę grecką i rzymską łacinę. Modyfikacjom uległa w międzyczasie struktura uniwersytetu – z Wydziału Humanistycznego wyodrębniono samodzielny Wydział Filologiczny, w którego skład weszła zespołowa katedra filologii klasycznej pod kierownictwem profesora Sajdaka, który pełnił tą funkcję aż do odejścia na emeryturę 30 września 1960 roku. Mimo tego przez kilka lat prowadził jeszcze wykłady zlecone.
Po 1945 roku kontynuował redagowanie serii Pism Ojców Kościoła, doprowadzając ją do tomu 23. Udało się wydać w roku 1947 cudem uratowany z wojennej pożogi „Apologetyk” (dedykowany żonie Stefanii), a w 1949 – monografię „Kwintus Septimiusz Flores Tertulian. Czasy – życie – dzieła” (dedykowaną synom – trzem prawnikom).
W ostatnich latach przed śmiercią Sajdak poważnie niedomagał. Zmarł w Poznaniu, w swoim domu, 22 kwietnia 1967. Uroczystości pożegnalne odbyły się 26 kwietnia w Collegium Minus Uniwersytetu Adama Mickiewicza. Mowę pożegnalną wygłosił uczeń zmarłego, dziekan Wydziału Filologicznego, prof. dr Jan Wikarjak. Profesor został pochowany na cmentarzu na Junkowie w obecności rodziny, licznych księży, uczniów i przyjaciół. Przemówienie nad trumną wygłosił rektor OO. Redemptorystów w Tuchowie.
